قرارداد اختیار معامله چیست؟

اختیار معامله قراردادي است بین خریدار و فروشنده که براساس آن خریدار قرارداد، حق (نه الزام و تعهد) دارد که مقدار معینی از دارایی مندرج در قرارداد را با قیمت معین و در زمانی مشخص بخرد یا بفروشد. چنانچه از این تعریف پیداست، خریدار در اعمال حق خود مختار است و به عبارت دیگر هیچ تعهد و الزامی ندارد و برای خرید این حق مبلغ مشخصی را به فروشنده پرداخت میکند. فروشنده نیز در ازای دریافت این مبلغ متعهد میشود که هر زمان خریدار درخواست کند آن دارایی مشخص را به وی بفروشد یا از وی بخرد.

از آنجاییکه فروشنده در این قرارداد متعهد است بنابراین برای جلوگیری از امتناع وی از انجام قرارداد، وجه تضمینی را نزد کارگزار بورس یا اتاق پایاپای قرار میدهد.

بنا بر مطالبی که گفته شد اختیار معامله ها چهار مولفه مهم دارند که در هر قرار داد تعیین میشوند که شامل:

•    نوع قراداد اختیار معامله: ( اختیار خرید یا اختیار فروش) (Call or Put Options)

•    زمان سررسید (Expiration Date): به مدت زمانی گفته میشود که خریدار می‌تواند از حق اختیار خود استفاده کند.

•    قیمت اعمال (Strike Price): به قیمتی گفته میشود که در زمان سررسید، خرید یا فروش بر اساس آن صورت می‌گیرد.

•    قیمت اختیار (Premium): همان مبلغی است که در ابتدا خریدار بابت حق اختیار به فروشنده پرداخت می‌کند.

انواع قرارداد اختیار معامله

پس از اینکه دانستیم اختیار معامله چیست؟ خوب است به این سوال پاسخ دهیم که انواع قراردادهای اختیار معامله کدام است؟ اختیار معامله را می‌توان از نظر حق اختیار، سبک اعمال و در سود و زیان بودن، در دسته بندی های مختلفی قرار داد. انواع اختیار معامله از لحاظ حق اختیار در دو دسته اختیار خرید و اختیار فروش قرار می‌گیرند.

 اختیار خرید

قرارداد اختیار معامله خرید به خریدار این حق را می‌دهد که در زمان مشخص در ازای مبلغ تعیین شده مقدار مشخصی از یک دارایی را از فروشنده خریداری کند. و فروشنده نیز متعهد میشود که آن دارایی را به وی بفروشد.  

اختیار فروش

قرارداد اختیار معامله فروش به خریدار این حق را می‌دهد که در زمان مشخص در ازای مبلغ تعیین شده مقدار مشخصی از یک دارایی را به فروشنده بفروشد. 

موقعیت های قرارداد اختیار معامله

بنابر آنچه که گفته شد میتوانیم بگوییم در اختیار معامله چهار موقعیت وجود دارد :

 ۱- خرید اختیار خرید

دارنده این موقعیت حق دارد مقدار مشخصی از دارایی مبنا را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید که در مشخصات قرارداد می باشد ، خرید نماید.دارنده این موقعیت از افزایش قیمت ها تا تاریخ سررسید سود خواهد برد.یعنی زمانی که خریدار پیش بینی می کند قیمت دارایی پایه نسبت به قیمت اعمال در تاریخ سررسید بیشتر باشد.

 ۲- فروش اختیار خرید

فروشنده این اختیار متعهد است به فروش تعداد معینی از دارایی پایه در تاریخ سررسید و به قیمت مشخص به خریدار . دارندگان این موقعیت از کاهش قیمت ها سود خواهند برد . آن ها پیش بینی می کنند که قیمت سهام تا سررسید روند نزولی داشته و یا به قیمت اعمال برسد .یعنی قیمت دارایی در زمان سررسید  به گونه ای باشد که احتمال رود خریدار اختیار خرید از اعمال اختیار خود صرف نظر کند. در این صورت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می باشد.

سود و زیان خریدار و فروشنده اختیار خرید در شکل زیر نشان داده شده است.

۳-خرید اختیار فروش

خریدار این قرارداد حق دارد که تعداد مشخصی از دارایی را به قیمت مشخص در تاریخ سررسید به فروشنده اختیار ، بفروشد. در این حالت خریدار در صورتی سود خواهد برد که پیش بینی نماید ، قیمت دارایی پایه درتاریخ سررسید کمتر از قیمت اعمال باشد.

۴-فروش اختیار فروش

دارنده آن تعهد میکند که تعداد مشخصی از دارایی را در تاریخ سررسید و به مبلغ معین از خریدار این اختیار ، بخرد .سود دارنده این موقعیت زمانی است که پیش بینی نماید قیمت ها در تاریخ سررسید به حدی بالا رود و یا با قیمت اعمال مساوی شود که خریدار این موقعیت از اعمال اختیار خود صرف نظر نماید. در این صورت سود آن به میزان فروش قرارداد اختیار معامله در تاریخ معامله اختیار می باشد.

سود و زیان خریدار و فروشنده اختیار فروش در شکل زیر نشان داده شده است.

انواع قراردادهای اختیار معامله از نظر سبک اعمال

 اختیار معامله اروپایی

 در اختیار معامله اروپایی، خریدار در سررسید زمان مشخص شده می‌تواند از اختیار خود استفاده کند و قبل از سررسید نمی‌تواند. به عنوان مثال اگر قرارداد اختیار معامله یک ساله بسته شده باشد، خریدار در پایان یک سال می‌تواند حق اختیار خود را اعمال کند. قراردادهای اختیار معامله در ایران از نوع اختیار معامله اروپایی است.

اختیار معامله آمریکایی

 در اختیار معامله امریکایی خریدار در طول زمان مشخص شده، اگر احساس کند که با استفاده از حق اختیار خود می‌تواند سود بیشتری به دست آورد، از اختیار خود استفاده می‌کند و نیاز نیست حتما زمان تعیین شده به پایان برسد.

سود و زیاد خریدار و فروشنده چگونه محاسبه می‌شود؟

 در معاملات اختیار معامله با دو گروه خریداران (Holder)  و فروشندگان (Writer) طرف هستیم.  هر دو گروه می‌توانند اختیار خرید یا فروش را در اختیار داشته باشند.

همانطور که گفته شد، سود خریداران اختیار  معامله (خرید دارایی یا فروش آن فرقی ندارد) نامحدود است، و میزان زیان همان مقدار مبلغی است که در ابتدا در برابر خرید حق اختیار پرداخت کرده اند.

سود فروشندگان اختیار معامله (فروش  دارایی یا خرید آن فرقی ندارد) محدود است. در واقع همان میزانی است که در ابتدا در ازای اعطای حق اختیار از خریدار دریافت کرده اند، اما اگر نتوانند پیش بینی خوبی از آینده داشته باشند ممکن است متحمل ضرر بسیار زیادی شوند.

مزایای قراردادهای اختیار معامله چیست؟

این ابزار مالی مانند سایر ابزارهای مشتقه دارای مزایایی است که با معایبی نیز همراه است. در ادامه برخی مزایای اختیار معامله را توضیح خواهیم داد و هر کدام را به صورت جداگانه شرح می‌دهیم.

•    اهرم مالی :

قراردادهاي اختيار معامله اين فرصت را براي سرمايه گذاران فراهم ميكنند كه يك وضعيت را با نقدينگي كمتري مديريت كنند به عبارت ديگر اين ويژگي باعث مي شود سود يا زيان معاملات در يك دوره زماني نسبت به آورده مشتري - قيمت اختيار پرداخت شده توسط خريدار(دريافت شده توسط فروشنده) - چند برابر باشد.

براي روشن شدن موضوع مثالي را مطرح مي كنيم:

فرض كنيد سرمايهگذار با پرداخت 5000 ريال اختيار خريد، 10000سهم شركت ايران خودرو با قيمت توافقي3300ريال با سررسيد شش ماهه خريداري ميكند. با رشد گروه خودرويي فرض كنيد قيمت هر سهم ايران خودرو در سررسيد به 4000 ريال رسيده است. در اين صورت خريدار اختيار با اعمال اختيار خود مبلغ (7000000= 10000*(3300-4000))ريال سود در مقابل پرداخت5000 ريال دريافت ميكند و فروشنده اختيار با دريافت مبلغ 5000ريال متحمل زيان 7000000 ريالي ميشود.

• کاهش ریسک :

با خرید قرارداد اختیار معامله یک دارایی پایه به جای دارایی ، ریسک کاهش می یابد و زیان شخص خریداربرابر با میزان مبلغی است که برای خرید اختیار معامله پرداخت می کند . در واقع از قراردادهای اختیار معامله به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک استفاده می شود که به سرمایه گذار اجازه می دهد تا ریسک خود را در مقابل نوسانات نامطلوب قیمت پوشش دهد .

• کسب درآمد :

 با فروش اختیار معامله سودی متفاوت از دیگران می توان کسب کرد یعنی سود خود را محدود به روند قیمت ها و سود هر سهم نمی کنیم. این سود همان مبلغ فروش اختیار در تاریخ معامله می باشد.

•    کسب سود از نوسانات قیمت بدون نیاز به داشتن دارایی پایه

•    استفاده از مزيت زماني جهت تصميمات آتي:

معامله قراردادهاي اختيار معامله به سرمايه گذار امكان ميدهد با پرداخت درصدي از قيمت سهم، جريان نقدي خريد يا فروش خود را ثابت كند و در زمان باقيمانده تا سررسيد، تصميم مناسب را اتخاذ نمايد.

•    متنوع سازي سبد سرمايه گذاري:

وجود اختيار معامله در سبد سرمايه‌گذاری به عنوان يك دارايي مشتقه، امكان متنوع‌سازي سبد را به سرمايه گذار مي‌دهد.

ریسک های قرارداد اختیار معامله

 نقدشوندگی بازار: ممکن است نماد مربوطه از حجم عرضه و تقاضای بالای برخوردار نباشد تا راحت تر بتوانیم موقعیت های خود را تعدیل کنیم.

زیان موقعیت فروش اختیار خرید و یا فروش ممکن است بیشتر از سرمایه اولیه آن باشد .

انواع قرارداد اختیار معامله از نظر وضعیت سود یا زیان کدامند؟

 قراردادهای اختیار معامله از منظر سود یا زیان ممکن است در یکی از سه دسته زیر قرار بگیرند:

 1-  قرارداد اختیار معاملۀ بی‌تفاوت:  At-The-Money (ATM)

قرارداد اختيار معامله اي است كه قيمت اعمال آن با قيمت پاياني سهم پايه در بازار نقدي برابر است

2-  قرارداد اختیار معاملۀ در زیان:  Out-of-The-Money (OTM)

در مورد قرارداد اختيار معاملة فروش، به هر قرارداد اختيار معاملة كه قيمت اعمال آن از قيمت پاياني سهم پايه در بازار نقدي كمتر است و در مورد قرارداد اختيار معاملة خريد، به هرقرارداد اختيار معامله كه قيمت اعمال آن از قيمت پاياني سهم پايه در بازار نقدي بيشتر است، گفته ميشود

3- قرارداد اختیار معاملۀ در سود:   In-The-Money (ITM)

در مورد قرارداد اختيار معاملة فروش، به هر قرارداد اختيار معاملة كه قيمت اعمال آن از قيمت پاياني سهم پايه در بازار نقدي بيشتر است و در مورد قرارداد اختيار معاملة خريد، به هر قرارداد اختيار معاملة كه قيمت اعمال آن از قيمت پاياني سهم پايه در بازار نقدي كمتر است، گفته ميشود.

 

منظور از راهبرد در قرارداد اختیار معامله چیست؟

راهبرد یا استراتژی عبارت است از خرید یا فروش هم‌زمان چند اختیار معامله به همراه دارایی پایه به منظور پوشش ریسک، کسب بازدهی بیشتر و سود و یا ایجاد تنوع درسبد سهام و کاهش ریسک. در دنیای مالی استراتژی های بسیار زیاد و متنوعی وجود دارند که چند نوع آن بسیار کاربرد دارد. در ادامه مهم ترین استراتژی در قرارداد‌های اختیار معامله را توضیح می‌دهیم.

‌استراتژی استرادل  (straddle strategy)

استراتژی استرادل از نوع استراتژی های ترکیبی متقارن است و بر دو نوع می‌باشد که شامل استرادل خرید و استرادل فروش است. استرادل خرید از ترکیب یک اختیار خرید و یک اختیار فروش حاصل می‌شود و در زمان کاهش شدید قیمتی و یا افزایش زیاد آن به یک اندازه بازدهی خواهد داشت.

در این استراتژی سرمایه گذار بر روی یک اختیار خرید و یک اختیار فروش موقعیت خرید اتخاذ می‌کند. نکته مهم در این استراتژی این است که علاوه بر یکسان بودن دارایی پایه در این استراتژی، تاریخ سررسید و قیمت توافقی (قیمت اعمال) می‌بایست یکسان باشند.

اساسا این استراتژی زمانی اتخاذ می‌شود که انتظار می‌رود قیمت دارایی نوسان زیادی داشته باشد اما در خصوص رشد یا کاهش قیمت اطمینان چندانی وجود ندارد. بنابراین وجه مثبت این استراتژی این است که در زمان نوسان شدید قیمتی بازدهی های خوبی خواهد داشت. اما اگر در سررسید قیمت دارایی به قیمت اعمال نزدیک باشد سرمایه گذار دار زیان خواهد شد.

نمودار بازدهی این استراتژی حاصل ترکیب نمودار بازدهی خرید اختیار خرید و خرید اختیار فروش است که در شکل زیر نشان داده شده است: 

ارزش ذاتی و زمانی قرارداد اختیار معامله

تفاوت قیمت نقدی دارایی پایه با قیمت اعمال اختیار معامله در زمان اعمال معین کننده سود یا زیان سرمایه گذار است که در اختیار خرید و اختیار فروش متفاوت است. به عنوان مثال در اختیار خرید هرچه قیمت نقدی بیشتر از قیمت اعمال باشد خریدار در سود است. بنابراین ارزش ذاتی اختیار خرید به صورت زیر محاسبه می‌شود. 

برای اختیار فروش این موضوع برعکس است و هرچه قیمت نقدی کمتر از قیمت اعمال باشد خریدار اختیار فروش در سود است. بنابراین ارزش ذاتی اختیار فروش به صورت زیر محاسبه می‌شود. 

اما قیمت یک اختیار معامله تنها به ارزش ذاتی آن ختم نمی‌شود و شامل ارزش زمانی آن نیز هست. چرا که هر چه زمان انقضای اوراق اختیار معامله طولانی‌تر باشد، شانس اینکه قیمت آن اوراق اختیار معامله افزایش یابد نیز بیشتر است. با این حال، هر چه به زمان انقضای اوراق اختیار معامله نزدیک می شویم، ارزش زمانی اوراق اختیار معامله به صفر کاهش می‌یابد. بنابرین می‌توان گفت ارزش یک اختیار معامله شامل ارزش ذاتی و ارزش زمانی اختیار است. 

قرارداد اختیار معامله چه تشابهی با قرارداد آتی دارد؟  

قراردادهاي آتي و اختيار معاملات، با توجه به اينكه هر دو نوعي اهرم براي سفته‌بازان ايجاد ميكنند، ابزارهاي مشــابهي به شمار ميروند. این دو نوع ابزار که نوعی از ابزارهای مشتقه هستند در ابتدا به منظور پوشش ریسک ایجاد شدند اما به تدریج انگیزه‌های سفته بازانه هم باعث شد این اوراق بیشتر مورد داد و ستد قرار بگیرند.

قرارداد اختيار معامله چه تفاوتی با قرارداد آتی دارد؟

 شاید بتوان گفت تفاوت اصلی بازار آتی و اختیار معامله اين اســت كه در قراردادهاي آتی زيان بالقوه ســفته‌بازی در مقايســه با سود احتمالي آن بيشتر اســت. اما در اختيار معامله بدون توجه به اينكه ميزان كاهش قيمت دارایی

پايه چقدر اســت، ضرر خريدار به طور ثابت و برابر با مبلغ پرداختی برای خريد اختيار ميباشد. ثانياً در قرارداد آتی طرفين متعهد به اجرای قرارداد هستند اما در قرارداد اختيار معامله، يك طرف متعهد و طرف ديگر دارای اختيار جهت اجراي قرارداد ميباشد.

مثالی برای تفاوت اختیار معامله و بازار آتی:

به عنوان مثال هنگامیکه شخص A بر روی اختیار خرید بانک تجارت با نماد "ضجار" موقعیت خرید اتخاذ می‌کند می‌بایست تنها قیمت هر برگه قرارداد اختیار را که شامل تعدادی سهام است پرداخت کند و حتی اگر در زمان سررسید قصد اعمال آن اختیار را نداشته باشد مبلغ هزینه شده به حساب وی بازگشت داده نمی‌شود. در سمت مقابل اما فروشنده اختیار خرید می‌بایست وجه تضمینی که بورس برای آن تعیین کرده است را تماما پرداخت کند و این در حالی است که خریدار ملزم به پرداخت وجه تضمین نیست.

در قرارداد آتی اما این داستان متفاوت است. هر دو سمت خریدار و فروشنده می‌بایست وجه تضمین پرداخت کنند که با گذشت هر روز معاملاتی سود یا زیان آن‌ها محاسبه شده و از حسابشان کسر یا به آن اضافه می‌شود. چنانچه زیان یک سمت به قدری باشد که وجه تضمین نتواند آن را پوشش دهد، اخطار شارژ مجدد وجه تضمین دریافت می‌کنند در غیراینصورت با زیان از قرارداد آتی خارج می‌شوند و شخص دیگری در آن موقعیت جایگزین خواهد شد.

مشخصات یک قرارداد اختیار معامله کدامند؟

در صورتیکه بخواهید مشخصات یک قرارداد اختیار معامله در بورس کالا را مشاهده کنید می‌تواند در بخش نمای بازار و با کلیل بر روی مشخصات قرارداد، به طور خلاصه توضیحاتی کوتاه را در مورد نماد مورد نظر مشاهده کنید. که به صورت زیر است. 

 برای دریافت اطلاعات بیشتر فایل هایی در آن قرار داده شده است که با دریافت آن اطلاعاتی را دریافت خواهید کرد که شامل موارد زیر است. 

منظور از گروه اختیار معامله و کلاس اختیار معامله چیست؟

گروه اختیار معامله:  همۀ قراردادهای اختیار معامله خرید و فروش مبتنی بر یک سهم پایه است.

کلاس اختیار معامله:  مجموعۀ قراردادهای اختیار معاملۀ یک گروه اختیار معامله که از یک نوع (خرید یا فروش) هستند.

منظور از موقعیت های هم جهت در یک قرارداد اختیار معامله چیست؟

به موقعیت هایی که مشتری بر روی یک اختیار خرید یا اختیار فروش اتخاذ می‌کند و رشد یا کاهش قیمتی در آن می‌تواند منجر به سود و زیان شود. به عنوان مثلا موقعیت خرید بر روی اختیار خرید زمانی در سود خواهد بود که قیمت دارایی پایه افزایش داشته باشد و همچنین موقع فروش بر روی اختیار فروش نیز زمانی در سود است که قیمت دارایی پایه افزایش داشتته باشد و می‌توان گفت که این دو موقع هم جهت هستند. بنابراین موقعیت‌های باز فروش قرارداد اختیار معاملۀ خرید و موقعیت‌های باز خرید قرارداد اختیار معامله فروش یا موقعیت‌های باز خرید قرارداد اختیار معاملۀ خرید و موقعیت‌های باز فروش قرارداد اختیار معاملۀ فروش در قرارداد اختیار معامله هم جهت هستند. 

نحوه ورود به یک قرارداد اختیار معامله چگونه است؟

اتخاذ موقعیت خرید یا فروش بر روی اختیار معامله بستگی به پیش بینی سرمایه گذار از روند سهم و دارایی پایه دارد. چنانچه پیش بینی از روند یک سهم صعودی باشد سرمایه گذار می‌تواند بر روی یک اختیار معامله خرید موقع باز خرید بگیرد و اگر سرمایه گذار دارایی پایه را نیز داشته باشد و احتمال کاهش قیمتی در دارایی پایه بیشتر است می‌تواند بر روی اختیار فروش موقعیت خرید بگیرد.